สถาบันวิจัยระบบสาธารณสุข (สวรส.)

สวรส. ขับเคลื่อนรูปแบบบริการปฐมภูมิป้องกันสมองเสื่อมก่อนวัย เปิดโมเดล 3 จังหวัดนำร่อง ผลักดัน รพ.สต.–อบจ. ร่วมคัดกรองเชิงรุก

ภาวะสมองเสื่อมเป็นความผิดปกติของสมองจนเกิดความบกพร่องที่ไม่สามารถกลับคืนได้ของกระบวนการรู้คิด ความจำ พฤติกรรม บุคลิกภาพ และส่งผลกระทบต่อการดำเนินชีวิตประจำวันและการอยู่ร่วมกัน ซึ่งประชาชนส่วนใหญ่มีความเข้าใจว่าเกิดเฉพาะกับกลุ่มวัยสูงอายุจึงละเลยไม่ให้ความสำคัญ ประกอบกับระบบบริการสุขภาพที่ยังไม่ตอบโจทย์ด้านการป้องกันภาวะสมองเสื่อมก่อนวัย ทั้งที่สามารถเกิดขึ้นได้กับคนทุกเพศทุกวัย

วันที่ 5 พฤศจิกายน 2568 ผศ.ดร.จรวยพร ศรีศศลักษณ์ รองผู้อำนวยการสถาบันวิจัยระบบสาธารณสุข เป็นประธานการประชุมในเวทีการคืนข้อมูลสู่สาธารณะโครงการวิจัย “การขับเคลื่อนการนำผลงานวิจัยไปใช้ประโยชน์: รูปแบบบริการปฐมภูมิเพื่อป้องกันภาวะสมองเสื่อมในโรงพยาบาลส่งเสริมสุขภาพตำบลที่ถ่ายโอนไปยังองค์การบริหารส่วนจังหวัดกาญจนบุรี จังหวัดราชบุรี และจังหวัดเพชรบุรี” โดยมี ผศ.ดร.ปริญญาภรณ์ ธนะบุญปวง วิทยาลัยพยาบาลบรมราชชนนี ราชบุรี เป็นหัวหน้าโครงการวิจัย

ผศ.ดร.จรวยพร ศรีศศลักษณ์ กล่าวว่า ตลอดช่วงปี 2566 ถึงปัจจุบัน สวรส. ได้สนับสนุนงานวิจัยเกี่ยวกับการถ่ายโอน รพ.สต. สู่ อบจ. รวมกว่า 62 โครงการ ซึ่งหนึ่งในนั้นคือโครงการขับเคลื่อนการนำผลงานวิจัยไปใช้ประโยชน์ : รูปแบบบริการปฐมภูมิเพื่อป้องกันภาวะสมองเสื่อมใน รพ.สต. ที่ถ่ายโอนไปยัง อบจ.กาญจนบุรี ราชบุรี เพชรบุรี ซึ่งโจทย์วิจัยที่สำคัญ (Pain Point) คือ “ทำอย่างไรให้คนไทยป่วยเป็นโรคสมองเสื่อมน้อยลง หรือสามารถชะลอการดำเนินโรคไม่ให้เป็นมากขึ้น ได้ยาวนานที่สุด” ปัจจุบันประเทศไทยพบ ผู้มีภาวะสมองเสื่อมประมาณ 1 ล้านคน และมีผู้ป่วยรายใหม่เพิ่มขึ้นราว 95,000 ราย/ปี ซึ่งสะท้อนถึงความจำเป็นในความพร้อมของระบบสุขภาพและบุคลากรโดยเฉพาะในระดับปฐมภูมิ ซึ่งเมื่อมีการถ่ายโอน รพ.สต. ให้ อบจ. บทบาทหน้าที่ในการคัดกรองสุขภาพ สร้างเสริมสุขภาพและควบคุมป้องกันโรค เป็นหน้าที่ของ อบจ. โดยงานวิจัยนี้ใช้ตัววัดเป็นการคัดกรองภาวะสมองเสื่อม ซึ่งเป็นโรคไม่ติดต่อเรื้อรัง

ทั้งนี้ โครงการมีวัตถุประสงค์เพื่อ 1) ศึกษาสถานการณ์การจัดบริการสุขภาพระดับปฐมภูมิเพื่อป้องกันภาวะสมองเสื่อมก่อนวัยใน รพ.สต. ที่ถ่ายโอนไปยัง อบจ. 2) พัฒนารูปแบบการจัดบริการสุขภาพระดับปฐมภูมิเพื่อป้องกันภาวะสมองเสื่อมก่อนวัยใน รพ.สต.ที่ถ่ายโอนไปยัง อบจ. 3) ศึกษาประสิทธิผลของรูปแบบการจัดบริการสุขภาพระดับปฐมภูมิเพื่อป้องกันภาวะสมองเสื่อมก่อนวัยใน รพสต.ที่ถ่ายโอนไปยัง อบจ.ที่พัฒนาขึ้น และ 4) พัฒนาข้อเสนอเชิงนโยบายการจัดบริการสุขภาพระดับปฐมภูมิเพื่อป้องกันภาวะสมองเสื่อมก่อนวัยใน รพ.สต.ที่ถ่ายโอนไปยัง อบจ.

ผลการศึกษา พบว่า จากกลุ่มตัวอย่างทั้งหมดแบ่งเป็นสามกลุ่ม คือ 1) กลุ่มที่มีความเสี่ยงต่อภาวะสมองเสื่อม 10% 2) กลุ่มที่มีปัจจัยเสี่ยงและพฤติกรรมเสี่ยง 30% 3) กลุ่มที่ควรได้รับการส่งเสริมสมรรถนะทางสมอง 60% โดยโมเดลการคัดกรองแบ่งเป็นสามโมเดล คือ กาญจนบุรีโมเดล ที่มีการถ่ายโอน 100% ราชบุรีโมเดลมีการถ่ายโอนมากกว่า 50% แต่ไม่ถึง 100% และเพชรบุรีโมเดลมีการถ่ายโอนน้อยกว่า 50% ซึ่งมีการคัดกรองโดยใช้ความร่วมมือกับ อบต. ร่วมด้วย

ทั้งนี้ นักวิจัยได้นำเสนอผลการศึกษาและข้อเสนอเชิงนโยบายให้กับผู้มีส่วนได้ส่วนเสีย และหน่วยงานที่เกี่ยวข้องได้แลกเปลี่ยนข้อคิดเห็นและข้อเสนอแนะ เช่น ข้อเสนอเครื่องมือการคัดกรองด้วยลูกปิงปอง 7 สี (14 ข้อคำถาม) ในทางปฏิบัติการคัดกรองด้วย online อาจมีข้อจำกัดเนื่องจากประชาชนอายุก่อนวัยสูงอายุ (45-59 ปี) รวมถึงบุคลากรผู้คัดกรองยังมีข้อจำกัดด้านทักษะในการประเมินสุขภาพผู้สูงอายุ จึงควรใช้การคัดกรองแบบ on-site มากกว่า นอกจากนี้ การสนับสนุนงบประมาณคัดกรองสมองเสื่อม ต้องระบุให้ชัดว่า ขอให้ตั้งงบประมาณบรรจุไว้ให้ข้อบัญญัติหรือเทศบัญญัติ